Як варта ўзраджаць родную мову,
i чаму гэта так патрэбна Беларусi
Як варта ўзраджаць родную мову,
i чаму гэта так патрэбна Беларусi
Як вядома, гэты тыдзень мы вырашылі прысвяціць роднай мове, таму на працягу яго ўсе нашы матэрыялы будуць выходзіць па-беларуску. Гэта адначасова радасна і балюча - з аднаго боку, ты ўсведамляеш важнасць моманту ўнасіць свой уклад у яе распаўсюд і росквіт, хаця б такімі невялічкімі кроку. З другога - з сумам разумееш, наколькі рэчаіснасць дзейнічае супраць нас - за апошнія 25 год колькасць яе актыўных носьбітаў скарацілася амаль у 6 разоў, а лік беларускамоўных школ за апошнія 10 год - удвая. Стаўленне да мовы сярод звычайных грамадзян таксама не змяняецца ў лепшы бок - клішэ калхознасці і местачковасці бытуе і сярод маладога пакалення беларусаў, якія, здавалася б, менш за ўсіх павінны былі ахвяраваць ад гэтых ярлыкоў савецкай русіфікацыі.
Калі казаць пра іўрыт - яго аднаўленне ажыццяўлялася на працягу мінулага стагоддзя, калі ён быў часткай руху сіянізму - ідэалогіі, мэтай якога з'яўляецца аб'яднанне і адраджэнне яўрэйскага народа на яго гістарычнай радзіме - у Ізраілі. Пачалося гэта з заснаванняў школ для выкладчыкаў іўрыту, адкрыццё моўных курсаў ў кібуцах, яўрэйскіх супольнасцях. Гэта потым знайшло сваё адлюстраванне ў хвалях вяртання яўрэяў у Ізраіль. Важны фактар - іўрыт як мова штодзённай камунікацыі часта абіралася на дабраахвотнай аснове. Хаця, працэс усталявання іўрыту ў Ізраілі меў таксама і свае, прымусовыя, меры. Так, напрыклад, у Тэль-Авіве быў створаны Легіён Абаронцаў Мовы, які служыў для абароны камунікацыі на іўрыце. Габрэі, якія былі падслуханыя размаўляючымі на іншых мовах на вуліцы, папярэджваліся: «Габрэй, размаўляй на іўрыце».
- Сярод каталонцаў былі тыя, хто размаўляў на каталонскай дома, ці на публіцы, зацята, нягледзячы на забарону.
- Падпольны распаўсюд ўлёткаў і кніг па-каталонску.
- Узаемная цярпімасць паміж каталонццамі і прыезджымі ў рэгіёне.
Пасля смерці дыктатара Франка ў Іспаніі аднавілася дэмакратыя, а разам з тым аўтаномія Каталоніі, і, адпаведна, падтрымка ідэі адраджэння каталонскай мовы. Як рэзультат - у 90-я гады амаль 100% насельніцтва аўтаноміі разумела каталонскую мову
(але пакуль гэтае правіла практыкай не стала)
Гісторыя ірландскай мовы чымсьці вельмі падобная на беларускую - у свой час асноўная мова ўжытку на востраве. Пасля яго паступовай заваёвы ангельцамі скарачацца колькасць яе карыстальнікаў, асабліва ў 19 стагоддзі, пасля моцных сацыяльных узрушэнняў у краіне. Пасля набыцця краінай канчатковай незалежнасці ў 1949 годзе, пытанне гістарычнай мовы ў краіне набывае ўсё большую акутальнасць, вынікам чаго становіцца прыняцце ў 2003 годзе закону аб мовах, які прадуглежвае яго ахову і распаўсюджванне ў краіне.
Моўнае пытанне ў нашых паўднёвых суседзяў заўсёды з’являлася прадметам жорсткіх дыскусій і спекуляцый палітыкаў як унутры краіны, так і за яе межамі. Урэшце, гэты фактар стаў адным з асноўных у неаб’яўленым узброеным канфлікце паміж Украінай і Расіяй на Усходзе Украіны і ў Крыму.
У траўні 2019 года парламентам Украіны быў прыняты Закон Украіны “Аб забеспячэнні функцыянавання ўкраінскай мовы як дзяржаўнай”. Шмат у чым ён схожы з ірландскай версіяй моўнага закону. У прыватнасці, вось ягоныя асноўныя палажэнні:
Нягледзячы на некаторыя адтэрмінаванні Закону на 1 год, 3 гады, альбо нават на 10 год, ён выклікаў шматлкія апеляцыі і асуджэнне як з боку некаторых палітыкаў, у асноўным прарасейскага кірунку, так і самой Расіі і Венгрыі. Апошнім асабліва не спадабаліся паложанні аб навучанні ў школах - школы нацыянальных меншасцяў з 5-га класа амаль цалкам пераводзяцца на ўкраінскую мову навучання.
Тым не менш, закон працягвае дзейнічаць на працягу ўжо амаль двух гадоў. Аднак, можна ўжо сцвярджаць - гэты закон мае ўсе шанцы легчы на добрую глебу - за апошнія трыццаць год Украіна змагла абараніць статус сваёй нацыянальнай мовы як дзяржаўнай, яе выкарыстанне ў СМІ ў параўнанні з расейскай заўсёды знаходзілася ў межах парытэту, а на змены ў частцы вучняў з украінскай мовай навучання за апошнія 30 год вы можаце паглядзець самі:
Найбольш геаграфічна аддалены ад усіх і адначасова экзатычны варыянт развіцця ўласнай мовы маюць гавайцы. Некалі яна была асноўнай на астравах да з’яўлення там еўрапейцаў. Канчаткова гавайская мова губляе свой статус, стаўшы часткай ЗША ў канцы 19 стагоддзя. І на цяперашні момант на ёй размаўляюць толькі 25 тысяч чалавек амаль з паўтарамільённага насельніцтва астравоў
Але зараз у гавайскай мовы з’явіўся шанец - яна мае статус другой дзяржаўнай на адным узроўні з ангельскай мовай з 1978 года (пры тым што этнічны складнік гавайцаў і метысаў складае толькі каля чвэрці насельніцтва). Тым больш, зараз там распаўсюджаны рух энтузіястаў, мэта якога - вучыць роднай мове гавайцаў з дзіцячага ўзросту, змяшчаючы ў адпаведнае асяроддзе ў дзіцячых садах і ў школе
Такім чынам, гледзячы на прыклады узраджэння і захавання народамі сваёй роднай мовы, гэтаму феномену можна даць цалкам лагічнае і псіхалагічнае тлумачэнне: мова - гэта свайго роду "афармленне" свядомасці, якое ўплывае на нацыянальную самаідэнтыфікацыю чалавека. У цэлым, мы можам казаць пра існаванне пэўнага генетычнага кода нацыі, у які, акрамя мовы, ўваходзіць гісторыя развіцця этнасу, традыцыі, адным словам, тое, што дазваляе аб’ядноўваць людзей у народы і нацыі. Да таго ж, адраджэнне мовы кіравалася нацыянальнымі элітамі, якія мелі сваёй мэтай аднавіць дзяржаўнасць менавіта на такіх складніках, як нацыянальная мова.
Мова - гэта безумоўна важны фактар, які дазваляе фарміраваць нацыянальную свядомасць чалавека. Аднак не трэба забываць, што акрамя мовы ўплыў таксама маюць традыцыі, гістарычны шлях развіцця этнасу. Наколькі свядомасць гуляе ролю ў мове камунікацыі, можна меркаваць з феноменаў яе адраджэння ў свеце. У такіх выпадках мова мела складнік цэлага ідэалагічнага кірунку, свядомага выбару людзей, на якой мове ім размаўляць. Такім чынам, працэсы звонку дазвалялі замацаваць моўны стрыжань знутры
